Pawlik Stefan Antoni, pseud. St. Socha (1864–1926), ekonomista rolny, dyrektor Akad. Rolniczej w Dublanach, rektor Politechniki Lwowskiej. Ur. 11 VII w Myślenicach w rodzinie mieszczańskiej, wcześnie osierocony, był wychowywany przez kupca Jana Kutrzebę z Krakowa. Po ukończeniu szkoły realnej w Krakowie P. przebywał w l. 1881–4 na praktyce rolnej w Skrzeszowicach, pow. Miechów, u Bogusława Kleszczyńskiego (seniora), po czym po odbyciu służby wojskowej studiował na koszt Kleszczyńskiego w l. 1885–8 rolnictwo w Hochschule für Bodenkultur w Wiedniu, a w l. 1888–91 jako stypendysta Wydziału Krajowego przez rok ekonomię społeczną u C. Mengera i I. Sternegga na uniwersytecie wiedeńskim, potem rolnictwo i administrację rolną w Höhere Landwirtschaftschule w Berlinie u P. Wagnera i O. Meitzena, wreszcie politykę agrarną u W. Roschera oraz ekonomię społeczną na uniwersytecie w Lipsku u L. Brentana, u którego doktoryzował się w r. 1891 na podstawie pracy Mölkereigenossenschaften im Deutschen Reiche (Kr. 1891). Habilitował się z ekonomii rolnej na Politechnice Lwowskiej w r. 1911 na podstawie pracy Okresy robocze w gospodarce ziem polskich (W. 1907). W l. 1891–1919 wykładał w Akad. Rolniczej w Dublanach administrację i organizację gospodarstw rolnych (od r. 1894 jako profesor zwycz.), w l. 1896–1919 rachunkowość i administrację gorzelni w Krajowej Szkole Gorzelniczej w Dublanach, w l. 1895–1908 encyklopedię rolnictwa w Krajowej Szkole Gospodarstwa Lasowego we Lwowie. W l. 1909–19 był docentem administracji rolnej na Wydziale Lądowo-Wodnym Politechniki we Lwowie i jednocześnie w l. 1908–13 kierownikiem rocznych kursów rolniczych dla nauczycieli szkół podstawowych w Dublanach (potem prezesem krajowej komisji egzaminacyjnej w tej dziedzinie) oraz w l. 1911–14 kierownikiem niższej szkoły rolniczej oraz folwarku uczelnianego w Dublanach. W l. 1918–19, jako ostatni dyrektor Akad. Rolniczej w Dublanach, pozostał tu z narażeniem życia przez cały czas walk polsko-ukraińskich, tracąc osobisty majątek i materiały naukowe. W r. 1919 P. doprowadził – mimo oporu Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego – do utworzenia Wydziału Rolniczo-Lasowego Politechniki we Lwowie, którego był w l. 1919–20 dziekanem; w l. zaś 1920 – był rektorem Politechniki. Na Politechnice prowadził w l. 1919–26 katedrę administracji i organizacji gospodarstw rolnych.
Działalności pedagogicznej P-a towarzyszyła wielostronna działalność społeczna: przewodniczył dublańskiej radzie szkolnej, był członkiem zarządu Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego oraz jego sekcji rolnej, wydawniczej, cukrowniczej, mleczarskiej, ekonomicznej, członkiem zarządu Tow. Kółek Rolniczych we Lwowie, prezesem w l. 1923–6 Polskiego Tow. Ekonomicznego i w l. 1921–6 oddziału Tow. Popierania Polskiej Nauki Rolnictwa we Lwowie, kuratorem Wyższej Szkoły Gospodarstwa Domowego w Snopkowie, członkiem Centralnego Tow. Rolniczego w Warszawie, sędzią na wielu wystawach rolniczych, doradcą Min. Rolnictwa w Wiedniu i od r. 1919 w Warszawie, w l. 1910–26 członkiem Komisji Historii Nauk Matematyczno-przyrodniczych AU i potem PAU. W wielu podróżach zagranicznych poznał rolnictwo Austrii, Niemiec, Szwajcarii, Włoch i Rumunii.
Obfita i zróżnicowana działalność naukowa (ok. 200 prac, pełnej bibliografii brak) P-a dotyczyła głównie ekonomiki rolnictwa oraz historii gospodarstwa wiejskiego. Były to w większości prace drobniejsze, czasem publicystyczne i publikowane pod pseud. St. Socha, rozproszone w czasopismach („Rolnik”, „Tyg. Roln.”, „Gaz. Roln.”, „Przegl. Mleczarski”, „Przegl. Weterynarski”, „Przegl. Pol.”, „Warsz. Przegl. Roln.”, „Przegl. Ogrodniczy”, „Sylwan”, „Ogrodnictwo”, „Czas. Techn.”, „Rozpr. Biologiczne z zakresu Med. Wet., Rolnictwa i Hodowli”, „Ekonomista Pol.”, „Wiad. Statyst.”, „Rachmistrz”, „Ziemianin”, „Wiener Landwirtschaftliche Ztg.”, „Landwirtschaftliches Wochenbl.”, „Mölkereiztg”). Pierwszy u nas w ekonomice rolnictwa stosował metody indukcyjne (Kultura chmielu w Starym Siole, Lw. 1904, po niemiecku Wien 1905), pierwszy na podstawie ankiety z 82 gospodarstw rolnych zastosował analizę statystyczną do organizacji gospodarstw rolnych (Próba badań ustroju naszych gospodarstw, Kr. 1907), zainicjował drogą kwestionariuszy badanie okresów roboczych rolnictwa w zależności od prac i czynników klimatycznych (pory siewu i żniwa zbóż, sadzenia i sprzętu roślin okopowych, zbioru siana, czasokresu robót polnych) wyzyskując te dane w pracy habilitacyjnej i kilku mniejszych opracowaniach. Wykłady jego cechowała poprawność akademicka (podręcznika administracji i organizacji gospodarstw rolnych nie zdążył napisać). Niektóre jego publikacje (Rzut oka na gospodarstwa wiejskie w Galicji, Lw. 1893, Gospodarka ekstensywna i intensywna, Lw. 1893) doczekały się wysokiej oceny. Do rolnictwa i nauk rolniczych w Niemczech ustosunkowany był krytycznie, uważając je za filtr osiągnięć skandynawskich, angielskich, francuskich, włoskich, holenderskich (praca doktorska, Wrażenia z Wielkopolski, Kr. 1911, Uwagi o wpływie literatury niemieckiej w XIX wieku na gospodarstwo wiejskie w Polsce, Kr. 1903, Nowy system nawożenia Aereboe – Wrangell, W. 1922), nie zawsze dostosowany do potrzeb krajowych. Z rachunkowości rolnej na podkreślenie zasługują: O rachunkowości w gospodarstwach wiejskich („Rachmistrz” 1907), Przyczynek o obrachunkach kosztów produkcji płodów rolniczych (Kr. 1896; w pracy tej wystąpił przeciw nadmiernemu opieraniu się na liczbach szacunkowych, a nie na pewnych, sprawdzonych wieloletnimi zapisami) oraz cenne i wielokrotnie wznawiane formularze gospodarcze, jak preliminarze gospodarcze (20 wydań), dzienne i tygodniowe raporty, księgi ogólnej i szczegółowej kontroli udojów mleka, rejestry gospodarcze (22 wydania), gorzelnicze, próbnych udojów. Wiele prac dotyczyło mikroekonomiki rolnictwa z zakresu kredytu rolnego, handlu rolnego, taryf przewozowych i pocztowych, ekonomiki żywienia inwentarza żywego czy nawożenia roli, dzierżaw i kontraktów, poza tym zaś różnych systemów oświaty rolniczej, organizacji wystaw rolnych, miernictwa rolnego, stanu rolnictwa Wielkopolski, Galicji, Królestwa, Sandomierszczyzny, wreszcie obrony ziemi polskiej w zaborze pruskim (Kolonizacja w Wielkopolsce, Kr. 1891, Rzut oka na działalność komisji kolonizacyjnej w Wielkopolsce, Kr. 1896). Pozostawał w bliskich stosunkach z wybitnymi uczonymi europejskimi: E. Laurem z Zurychu, F. Aereboe z Berlina, S. Ullmańskim z Zagrzebia i O. Brdlíkiem z Pragi. W ekonomice rolnictwa i organizacji gospodarstw rolnych zwracał głównie uwagę na gospodarstwa folwarczne, ale od r. 1909 uwzględniał już na Politechnice Lwowskiej problematykę gospodarstw chłopskich, a pozostawił nieopublikowane: Organizacja ustroju gospodarstw włościańskich i Dotychczasowe badania organizacji gospodarstw włościańskich.
Drugą dziedziną prac P-a była historia gospodarstwa wiejskiego w Polsce. Interesował się przede wszystkim przeszłością organizacji gospodarstw wiejskich (wydawnictwo źródłowe „Polskie instruktarze ekonomiczne”, Kr. 1915–28 I–II, Zasady gospodarskie w Polsce, Kr. 1906, O gospodarstwie na Litwie w połowie XVII wieku, Lw. 1922, „Gospodarstwo” Mikołaja Reja, Lw. 1922, Rolnictwo a Konstytucja 3-go maja 1791 roku, Lw. 1921), także hodowli bydła (m. in. Zapiski do historii hodowli bydła rogatego w Polsce, Lw. 1919, Hodowla bydła rogatego w Polsce w zarysie, Lw. 1925) i leśnictwa (cykl Materiały do historii polskiego leśnictwa, „Sylwan” 1904–22). Poświęcał także uwagę agrotechnice (Skrzeszowice 1881–1921, Lw. 1922, Hodowla ziemniaków w Nowej Wsi 1878–1908, „Rolnik” 1908) i ogrodnictwu (Winnice i ogrody w Płockiem w 1594 r., Ogrody Pociejów w 1792 r., krytyka syntezy E. Jankowskiego z historii ogrodnictwa – wszystkie w „Przegl. Ogrodniczym” 1925). Z dziejów oświaty rolniczej wymienić należy: Rys dziejów nauki rolnictwa w Polsce (Lw. 1922), księgę pamiątkową „Dublany” (Lw. 1897), której wraz z Janem Gwalbertem Pawlikowskim i Ignacym Szyszyłowiczem był redaktorem, broszurę Dublany 1856–1906 (Lw. 1906), Rzut oka na historię szkolnictwa rolniczego (Lw. 1922). W rękopisie pozostawił Zarys historii gorzelnictwa w Polsce oraz niedokończoną Historię rolniczej kultury w Polsce. W l. 1911–25 redagował popularnonaukowy Kalendarz Rolniczy Dublański.
Gorący patriota i działacz społeczny powszechnie szanowany, P. nie był związany z żadnym stronnictwem politycznym. W r. 1923 ufundował na Politechnice Lwowskiej dla studentów rolnictwa stypendium im. Kleszczyńskich. Zmarł nagle na wylew krwi do mózgu, wkrótce po przejściu na emeryturę, 23 XI 1926 we Lwowie; pochowany został na cmentarzu Łyczakowskim. Odznaczony był francuskim orderem «De l’instruction publique».
W małżeństwie z Marią z Trzcińskich P. pozostał bezdzietny.
Enc. Nauk. Polit., IV; W. Enc. Powsz. (PWN); Oesterr. Biogr. Lexikon; – Dublany, Lw. 1897 s. 26, 30, 108–15, 151, 158–9, 190, 203–9; Politechnika Lwowska, jej stan obecny i potrzeby, Lw. 1932 s. 11, 17, 25, 252–3; Pruski W., Hodowla zwierząt gospodarskich w Galicji w l. 1772–1918, Wr. 1975 I–II; Surzycki S., Rozwój wiedzy rolniczej w Polsce, Kr. 1928; Zarys polskiej myśli ekonomiczno-rolniczej do drugiej wojny światowej, Wr. 1973; Żabko-Potopowicz A., Pionierzy postępu w rolnictwie polskim, W. 1977 s. 181–3; – Składy i spisy wykładów Politechniki Lwowskiej, Lw. 1910–28; Sprawozdania Akademii Rolniczej w Dublanach, Dublany 1896–1919; – „Gaz. Lwow.” 1926 nr z 25 XI; „Gaz. Roln.” 1926 nr 18 s. 421–3 (fot., bibliogr.), nr 48 s. 1156, 1927 nr 6 s. 133–4 (fot.), nr 24 s. 761–4; „Kur. Lwow.” 1926 nr z 25 i 27 XI oraz z 1 XII; „Kwart. Ilust.” 1927 t. I s. 5, 234–6 (częściowa bibliogr.); „Roczn. AU” 1910–28; „Roczniki Nauk Roln. i Leśnych” T. 16: 1926–7 s. 413–19 (bibliogr.); „Tyg. Roln.” 1896 s. 6; – AGAD: C. K. Min. Wyznań i Oświaty, 7 A-G 152-u, 7 – 158-u, 1918 sig. 1–16, 8/4, 206; Arch. Hochschule f. Bodenkultur w Wiedniu: Classenbücher.
Stanisław M. Brzozowski